Ontstaan en oorspronkelijke functie

Op de Beneden-Heijplaat, aan de westzijde van de Heijsehaven, werd in de periode 1930–1933 een nieuwe gemeentelijke Quarantaine-inrichting gerealiseerd, bedoeld voor de preventie en bestrijding van besmettelijke ziekten onder schepelingen en landverhuizers. De eerdere quarantaine-inrichting bevond zich op het uiterste puntje van de Boven-Heijplaat, bij de ingang van de Waalhaven.

Dergelijke voorzieningen waren typerend voor grote havensteden en lagen, gezien hun functie, doorgaans op afgelegen locaties. Het monumentale complex bestond oorspronkelijk uit tien afzonderlijke gebouwen, die haaks of evenwijdig ten opzichte van elkaar waren gesitueerd.

Gebruik en functiewijzigingen in de 20e eeuw

Het quarantainecomplex is in deze functie nauwelijks gebruikt. Vanaf 1938 deed het dienst als opvanglocatie voor Joodse vluchtelingen uit Duitsland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het complex door de Duitse bezetter gevorderd en gebruikt voor de huisvesting van militairen. Na de oorlog kreeg het achtereenvolgens een functie voor de verpleging van tyfus- en tuberculosepatiënten en als dependance van de psychiatrische inrichting Maasoord en het Deltaziekenhuis. In de jaren zeventig van de twintigste eeuw kwam het complex leeg te staan.

Indeling van het quarantaine-terrein

Het oostelijke deel van het terrein (zone B, zie afbeelding hieronder) was ingericht voor de verzorging van zieken en vermoedelijk besmette personen en omvatte onder meer een zusterhuis en een lijkenhuis. Aan de westzijde bevonden zich de contactbarakken (zone voormalige contactbarakken), bedoeld voor personen die met zieken in contact waren geweest, waarbij onderscheid werd gemaakt tussen kapiteins en gewone zeelieden. Deze contactbarakken zijn in de jaren tachtig afgebroken. In het noordelijke deel (zone A) waren de ondersteunende functies ondergebracht, zoals administratie, ontsmettingsvoorzieningen en een keuken. Aan de zuidelijke rand van het terrein (zone C) lag een sportveld.

Van kraakpand tot kunstenaarskolonie

In 1979 werd de toen al geruime tijd leegstaande quarantaine-inrichting gekraakt door een groep studenten van de kunstacademie. Vervolgens is deze groep gebleven en zo ontstond een kunstenaarskolonie. De groep gebruikte de barakken als woon- en atelierruimte. De bewoners beschikten over een gemeentelijke gedoogstatus. In 2014 heeft het Havenbedrijf Rotterdam besloten om de gebruikssituatie te beëindigen en de lopende contracten te verlengen tot eind juni 2024. Vervolgens werd met ontwikkelaar BOEi afgesproken dat na afloop van deze overeenkomst geen ruimte meer zou zijn voor de huidige kunstenaars en ateliers, omdat het terrein herontwikkeld wordt.

Kunstenaars beroepten zich op contractuele en bestuurlijke afspraken om (gedeeltelijk) te blijven zitten: zij wezen op eerdere overeenkomsten dat zij atelierruimte mochten blijven gebruiken en op het feit dat het gebied een culturele bestemming heeft in het bestemmingsplan. Dit leidde tot conflicten over huur, gebruik en de interpretatie van contracten. Via juridische procedures is geprobeerd af te dwingen dat zij kunst- en werkruimte konden behouden. De procedures mochten echter niet baten. Per 1 juli 2024 hebben de kunstenaars het terrein verlaten.

Ligging en relatie met de Rotterdamse haven

Vanaf de Eemhaven leidt de Quarantaineweg via een smalle landtong tussen Werkhaven en Heijsehaven naar het afgezonderde Quarantaineterrein. Vanaf de weg is zicht op scheepsreparatie in de Heijsehaven aan de oostzijde en op de schepen in de Werkhaven aan de westzijde. De geïsoleerde ligging tussen twee havenbekkens is kenmerkend voor de oorspronkelijke functie.

Groenaanleg en landschappelijke waarde

De voormalige Quarantaine-inrichting vormt een opvallende groene enclave te midden van de uitbreidende havenactiviteiten. De oorspronkelijke klinische groenaanleg is in de loop der jaren verwilderd. Aan de voet van het complex ligt nog een zeldzaam rivierstrandje.

Rijksmonument

Het complex maakt monumentaal deel uit van de Rotterdamse havenhistorie en heeft sinds 3 augustus 2010 de status van rijksmonument, bestaande uit 10 onderdelen.

Toekomstplannen

In de afgelopen jaren is er een plan ontwikkeld om het terrein op te knappen en een nieuwe bestemming te geven. Het havenbedrijf heeft heet terrein overgedragen aan erfgoedorganisatie BOEi die het wil restaureren en herbestemmen. Onder de nieuwe plannen horen een kleinschalig hotel, congres-/vergaderfaciliteiten en horeca-onderdelen. Het hotel is bedoeld vooral voor zakelijke bezoekers van de Rotterdamse haven, zoals werknemers, gasten van havenbedrijven en deelnemers aan congressen. Vanwege veiligheidseisen zijn er vrijwel geen hotels midden in de havens, maar het Quarantaineterrein biedt via dit project toch die mogelijkheid.

Al met al vormt de quarantaine-inrichting een bijzonder hoofdstuk in de geschiedenis van Heijplaat.

Verder lezen over de geschiedenis van Heijplaat?

Wellicht bent u geinteresseerd in pagina’s zoals:

• Tuindorp Heijplaat
  Lees verder en ontdek de geschiedenis van tuindorp Heijplaat. Het bijzondere dorp dat nauw verweven is met de ontwikkeling van de Rotterdamse haven.
• RDM (Rotterdamsche Droogdok Maatschappij)
  Lees verder over de geschiedenis van de RDM en haar cruciale rol in de industriële en maritieme ontwikkeling van Rotterdam.